Berlin, Wiedeń, Barcelona – to przykłady europejskich miast słynących z secesyjnej architektury. Pewnie mało kto zdaje sobie sprawę, że słynny Antoni Gaudi to architekt secesyjny. I w takim też stylu są choćby jego najsłynniejsze barcelońskie kamienice – Casa Battlo i Casa Mila. W Polsce również mamy miasta bogate w secesję. Jeden z najwspanialszych tego przykładów to Bytom.
Bytomski historyzm architektoniczny
Nie będzie zaskoczeniem informacja, że najbogatsze w zabytki jest Stare Miasto i Śródmieście Bytomia. To pierwsze obejmuje średniowieczny układ ulic z centralnym placem po środku, czyli Rynkiem i niemal niezauważalnie przechodzi w to drugie. A wszystko przez wielkomiejski charakter obu tych fragmentów miasta.
Na przełomie XIX i XX wieku starszą niższą zabudowę zamieniono na liczne często cztero- i pięcio- kondygnacyjne kamienice bogate w rzeźby i ornamenty. Obok nich wybudowano w tym czasie wiele okazałych obiektów użyteczności publicznej. Dominującym stylem architektonicznym tychże przedsięwzięć był historyzm, obecny na większości ulic i uliczek centrum miasta. Pośród tego nurtu mocną pozycję ma w Bytomiu secesja. Jej liczne efektowne przykłady znajdziemy choćby przy głównym bytomskim deptaku – ulicy Dworcowej i prostopadle ją przecinającej w połowie ul. S. Moniuszki. Przy ulicach J. Jainty i B. Chrobrego. Wzdłuż znacznych fragmentów ulic: S. Batorego, J. Piłsudskiego, Powstańców Warszawskich, Jagiellońskiej, Katowickiej, S. Żeromskiego, B. Prusa, A. Mickiewicza czy Orląt Lwowskich. Także wzdłuż bytomskich placów: Słowiańskiego,
Tadeusza Kościuszki i Akademickiego, przy którym znajduje się dominujący w pejzażu placu modernistyczny gmach obecnie Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (1925r.). No i oczywiście przy Rynku znajdziemy spektakularne przykłady bytomskiej secesji. Duże wrażenie robi samotnie stojąca cenna architektonicznie kamienica na rogu ul. W. Korfantego i Krakowskiej, czy rzeźba smoka na kamienicy znajdującej się przy skrzyżowaniu ulicy Marszałka J. Piłsudskiego z ul. M. Drzymały. Nie sposób nie wspomnieć również o ekspresjonistycznej kamienicy przy ul. Webera 4 prezentującej pośredni styl pomiędzy secesją a modernizmem (1925r.). Jej charakterystycznym elementem jest 10 wykuszy ułożonych w kształcie harmonijki. Natomiast na obrzeżach Śródmieścia powstały liczne przykłady willi w stylu secesyjnym (np. na ul. S. Czarnieckiego, S. Olejniczaka, czy słynna willa nadburmistrza G. Brüninga z 1901 roku przy Alei Legionów 4). W dzielnicach Bytomia również przetrwały do dnia dzisiejszego secesyjne budowle, jak i inne przykłady historyzmu w 
architekturze: neogotyk, neorenesans czy eklektyzm.
Wśród najbardziej spektakularnych przykładów budynków użyteczności publicznej wypada wspomnieć przynajmniej o kilku z nich. O secesyjnym budynku IV Liceum Ogólnokształcącego przy placu Generała W. Sikorskiego (1901-1903r.) pokrytego glazurowaną cegłą, ozdobionego herbem Bytomia i z charakterystyczną wieżą zegarową. O neogotyckim pałacowym obiekcie z czerwonej cegły, dawnego męskiego konwiktu (internatu) biskupiego na rogu alei Legionów i ul. J.I. Kraszewskiego (1900r., obecnie Polsko-Japońska Wyższej Szkoły Technik Komputerowych). Kawałek dalej przy al. Legionów stoi piękny secesyjny gmach z około 1903-1904 roku Szkoły Podstawowej nr 5 z charakterystycznym zegarem na fasadzie.
Niezwykłym obiektem jest neorenesansowy gmach Sądu Rejonowego przy ul. Piekarskiej 1, zwłaszcza przepiękny dziedziniec wewnętrzny z krużgankami i przeszklonym dachem (1894r.). Po sąsiedzku na ulicy Sądowej mieści się wybudowana w tym samym stylu tzw. willa Kapsta, dzisiaj budynek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (1886r.). Naprzeciwko możemy zobaczyć solidne mury nawiązującego do neogotyku groźnie wyglądającego Aresztu Śledczego (1858-1862r.). Niedaleko sądu przy ul. Piekarskiej prezentuje się neorenesansowy budynek Poczty Głównej (1905-1909r.). Z kolei przy ul. Parkowej znajduje się eklektyczny, ogromny efektowny gmach powstały w latach 1913-1915, kiedyś sąd, dzisiaj siedziba Urzędu Miasta położona na skraju obszernego Parku Miejskiego im. F. Kachla poddawanego stopniowej rewitalizacji (utworzony w 1870r.).
Życie kulturalne Bytomia
Niewybaczalnym błędem byłoby pominięcie budynków Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Monumentalnego modernistycznego gmachu przy placu Jana III Sobieskiego (1929-1930r.) i filii Muzeum, znajdującej się tuż za jego plecami, przy ul. W. Korfantego w pięknym neogotyckim pałacu (1899-1902r.). To jedno z najznamienitszych polskich muzeów posiada blisko milion eksponatów, wśród których największą sławę przynosi kolekcja ceramiki i współczesnej sztuki polskiej.
Przy czym Muzeum Górnośląskie to nie jedyny zacny obiekt kulturalny w mieście. Drugim najbardziej znanym jest Opera Śląska, oficjalnie działająca od 1945r. Mieści się w neoklasycystycznym gmachu byłego Teatru Miejskiego z 1901r. przy ul. S. Moniuszki i w sąsiedztwie Placu Generała Sikorskiego. Dysponuje przepiękną stylową salą widowiskową liczącą prawie 400 miejsc siedzących. Opera organizuje znany Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura, wybitnego śpiewaka i jej założyciela. Przedstawienia operowe i baletowe bytomskiej sceny swoją sławą znacznie wykraczają poza granice Polski. Tak samo jak działalność Śląskiego Teatru Tańca (ŚTT). Niestety w wyniku zadłużenia na skutek błędów w prowadzonej księgowości, ŚTT musiał zostać zlikwidowany (2013r.). Na jego miejsce utworzono instytucję kulturalną o podobnym charakterze oraz o nazwie, która wzbudziła wiele kontrowersji: Bytomski Teatr Tańca i Ruchu Rozbark (BTTiRR). Siedzibą ŚTT było Bytomskie Centrum Kultury, lecz dla BTTiRR przeznaczono odrestaurowane zabytkowe budynki przemysłowe po nieczynnej Kopalni Węgla Kamiennego Rozbark (przy ul. Chorzowskiej) - fedrowała w latach 1824-2004 pod różnymi nazwami.
Natomiast wspomniane Bytomskie Centrum Kultury (BECEK) ma swoją siedzibę w Śródmieściu przy placu imienia piosenkarki bigbitowej – Karin Stanek(z pochodzenia bytomianki). Oprócz licznych koncertów, wystaw i innych czasowych przedsięwzięć artystycznych, organizuje cykliczne imprezy jak Festiwal Teatralny „TEATROMANIA”, Ogólnopolski Festiwal Piosenki Poetyckiej „Kwiaty na Kamieniach” czy BCKino (projekcje filmów artystycznych i ambitnych). BECEK dysponuje nowoczesną widownią na blisko 500 osób. 
Dobrej klasy widownia nie poszła w parze z aktualną archite- kturą budynku. Ten elegancki stylizowany gmach z 1912 roku został już solidnie oszpe- cony przebudową z 1974r., a ostatni remont (2011-2012r.) dopełnił „dzieła” i stanowi ciekawy przykład architektonicznego potworka w pięknym zabytkowym mieście. Skutkiem tego było przyznanie w 2011 roku „Betonowej Kostki” – regionalnej antynagrody za najgorszą realizację architektoniczną w aglomeracji katowickiej.
Sukces ŚTT i organizowanego tutaj najstarszego i największego w Polsce festiwalu tanecznego pod nazwą Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego i Festiwal Sztuki Tanecznej zaowocował czymś więcej. Od roku akademickiego 2008/2009 w Bytomiu ma swoją siedzibę Wydział Tańca krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (ul. J. Piłsudskiego 24a). Z okazji zakończenia, na początku 2013 roku, generalnego remontu szkołę odwiedzili w towarzystwie władz miasta: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski, kanclerz PWST Franciszek Gałuszka, rektorzy PWST Ewa Kutryś, Krzysztof Globisz i Jerzy Stuhr. To właśnie profesorowi Stuhrowi w dużej mierze
Bytom zawdzięcza utworzenie Wydziału Tańca. Decyzje zapadły za czasów, gdy był rektorem PWST, a fakt funkcjonowania szkoły skomentował słowami, że jest dumny z tego, iż udało się zrealizować jego marzenie.
Jedną z wizytówek Bytomia jest Międzynarodowy Festiwal im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego. Autora wybitnej barokowej muzyki religijnej, urodzonego w XVII wieku w Rozbarku, obecnie dzielnicy Bytomia. Ten jeden z największych festiwali muzycznych województwa śląskiego odbywa się w kilkunastu miastach regionu, ale to Bytom jest głównym organizatorem.
Miłośnicy motoryzacji też znajdą w Bytomiu coś dla siebie. Oprócz cyklicznych parad pojazdów zabytkowych i wojskowych, czy też Barbórkowego rajdu w dzielnicy Szombierki (Szombierki Rally Cup), warto się wybrać do Galerii Motoryzacji i Techniki. Mieści się przy ul. Strzelców Bytomskich 98 (DK11, kilka kilometrów od centrum) i posiada systematycznie wzbogacaną ekspozycję zabytkowych samochodów i motocykli. Dużym niedopatrzeniem byłoby pominięcie jeszcze jednej instytucji kulturalnej miasta, jakim jest Centrum Sztuki Współczesnej Kronika przy Rynku 26 (wcześniej Galeria Kronika). Wystawy odbywające się w tym miejscu niejednokrotnie szokowały opinię publiczną i powodowały ożywione debaty. Po przeciwległej stronie przy Rynku 7 ma swoją siedzibę Biuro Promocji Bytomia, gdzie uzyskamy informacje turystyczne, mapy, broszury, przewodniki, kulturalny miesięcznik miejski, kupimy pamiątki sygnowane nazwą miasta. W
kameralnej sali Biura odbywają się różnego rodzaju imprezy, w tym promujące wydawnictwa książkowe bądź muzyczne czy prelekcje podróżnicze.
Wyżej wymienione zostały tylko niektóre instytucje kulturalne Bytomia i tylko niektóre wydarzenia. Przed odwiedzinami najstarszego górnośląskiego miasta warto zajrzeć na stronę internetową Urzędu Miejskiego oraz strony internetowe wspomnianych instytucji. Istnieje duża szansa, że oprócz zwiedzania miasta, będzie okazja do wartościowego obcowania z kulturą i sztuką.
Koniec części drugiej. Część trzecia: TUTAJ. Część pierwsza: TUTAJ.
Fragmenty artykułu ukazały się w książce: Polska – daj się zaskoczyć – TRASY MAGICZNE, Biblioteka Gazety Wyborczej 2013.
Na zdjęciach: ul. J. Jainty, Sąd Rejonowy, ul. J. Smolenia – neogotycki budynek dawnych koszar wojskowych (1892-1894r., obecnie siedziba kilku instytucji miejskich), róg ul. Orląt Lwowskich z ul. A. Mickiewicza, Plac Akademicki, róg Placu Słowiańskiego z ul. Prusa.
Error
