Bytom od lat nie ma dobrej prasy. Na światło dzienne wychodzą tylko jego problemy. A to przecież najstarsze miasto aglomeracji górnośląskiej. Z przebogatą historią sięgającą początków XI wieku n.e. Miasto lokowane na prawie magdeburskim w 1254 roku, czyni je starszym nawet od Krakowa. Nie tak dawno jeszcze dzierżyło miano głównego przemysłowego miasta Polski z liczbą mieszkańców wynoszącą prawie ćwierć miliona. Encyklopedie wydane w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przy haśle Bytom wymieniają: 7 kopalń węgla kamiennego, 2 kopalnie rud cynku i ołowiu, 2 huty żelaza, 2 wielkie elektrownie, wiele zakładów przemysłowych. To już historia. Prawie nic z tego nie zostało. Mimo przemysłowego charakteru i lat zaniedbań Bytom ciągle jest bogaty w zabytki. Stanowi idealne miejsce na niejedną wycieczkę.
Jak dojechać: Możemy to zrobić na wiele sposobów nie tylko z ościennych miast: autobusem, tramwajem, pociągiem czy samochodem korzystając na przykład z autostrady A1. Bytom z dużych miast regionu jest najbliżej położony od portu lotniczego w Pyrzowicach. 20 kilometrów z centrum miasta, w większości autostradą.
Miasto o wielu rynkach.
Bogactwem Bytomia są place. Stanowią jednak problem dla przyjezdnych. Próba umówienia się gdzieś na mieście kończy się często pytaniem, ale na którym rynku? W Śródmieściu Bytomia można znaleźć 10 atrakcyjnych większych placów i co najmniej dwa razy tyle mniej istotnych wliczając także skwery. Rynek jest tylko jeden, choć jeszcze
kilkanaście lat temu na jego miejscu był skwer imienia Poli Maciejewskiej. Na przestrzeni wieków kilkukrotnie się zmieniał i dzisiaj jest to potężny prostokątny plac. Z ławkami, fontanną i rzeźbą śpiącego lwa z brązu (1873r.), która szczęśliwie niedawno się odnalazła i powróciła do Bytomia. Zaznaczono tu również miejsce, gdzie kiedyś znajdował się ratusz i średniowieczna studnia. Ze względu na czerwoną kostkę, część Bytomian nazywa go „Placem Czerwonym”. Niemal po sąsiedzku znajduje się Plac Grunwaldzki z zegarem słonecznym na środku i kilkoma ciekawymi kamienicami wokół, a kawałek poniżej znacznych rozmiarów monumentalny Plac Jana III Sobieskiego z Biblioteką Miejską i Muzeum Górnośląskim. Stąd już tylko kilka minut do Placu Akademickiego i Słowiańskiego. Oba w otoczeniu zabytkowej architektury i bogate w zieleń. Bo Bytom to wbrew stereotypom bardzo zielone miasto. Na Placu 
Akademickim w centralnym punkcie znajduje się najładniejsza bytomska fontanna, a na Słowiańskim miejsce zabaw dla dzieci. Dosyć długi plac podzielony na dwie części znajduje się także pomiędzy ulicą Powstańców Warszawskich a ulica J.I. Kraszewskiego. Jedna część to skwer nawiązujący częściowo do ogrodu japońskiego, w drugiej dominującym elementem jest Pomnik Wolności. Plac, choć bardziej skwer z fontanną, znajdziemy również przed gmachem Urzędu Miejskiego (przy ul. Parkowej).
Wracając w rejon Rynku, w odległości dwóch minut, znajduje się nieduży Plac Klasztorny, który zwraca uwagę przede wszystkim zwartą zabytkową architekturą. Stąd tylko kilka kroków na Plac Gen. Sikorskiego.
Scharakteryzować można go następująco: dużo zieleni i zabytków, fontanna, pomnik Chopina i największy w Europie przystanek tramwajowy. Nie sposób też nie wspomnieć o Placu T. Kościuszki, położnym niewiele ponad 100 metrów na zachód od Rynku. W jego sąsiedztwie stoją zabytkowe kamienice i gmach Sądu Rejonowego. Tutaj ma początek, lub jeśli ktoś woli koniec, najważniejsza handlowa ulica miasta – Dworcowa, na której skraju stoi pomnik z brązu – Świetlika – baśniowego przewodnika dążących do celu. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat Plac Kościuszki był miejscem najbardziej rewolucyjnych zmian w mieście. Według zachowanych map w II poł. XIX wieku teren ten był zabudowany pięknymi wielkomiejskimi kamienicami. Władze miasta postanowiły je jednak wyburzyć pod koniec lat 70-tych XX wieku i postawić na tym miejscu dom towarowo-handlowy, zapewne obskurny jak niemal wszystkie powstałe w tym okresie w Polsce, na który na szczęście nie starczyło pieniędzy. Wolna przestrzeń uległa gwałtownemu powiększeniu, na miejscu wyburzonych kamieni powstał skwer, a cały ten teren otrzymał nazwę Placu Kościuszki. Zmienił się ponownie diametralnie pod koniec roku 2010, kiedy to w tym miejscu otwarto budowane od 2008 roku kilkukondygnacyjne centrum handlowo-rozrywkowe Agora, a sam plac zmniejszył się do symbolicznych rozmiarów. Jego nowoczesna architektura musiała zostać zatwierdzona przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków a sama budowa objęta była nadzorem archeologicznym. Wszystko za sprawą położenia obiektu w historycznym centrum Bytomia. Agora dosyć dobrze wpasowała się w otoczenie. Wewnątrz znajduje się plac i ogromna przestrzeń 
pozwalająca podziwiać wszystkie poziomy tego potężnego przedsięwzięcia oraz część otaczających zabytków przez szklane powierzchnie. Obok sklepów i punktów usługowych znajdziemy tu między innymi kino wielosalowe, punkty gastronomiczne, kręgielnię, klub fitness, kameralną salę widowiskową, jak również galerię sztuki. A przed głównym wejściem na placu od strony ulicy Dworcowej niedużą fontannę.
Bytom Średniowieczny
Średniowieczny szachownicowy układ ulic na Starym Mieście to nie jedyna pamiątka z tego okresu. Przy Rynku stoi najstarsza bytomska budowla – gotycki kościół Mariacki (kościół i parafia pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny). Najstarsze jego fragmenty pochodzą z I poł. XIII w. (prawdopodobnie z ok. 1230r.). Przebudowy miały miejsce w szczególności na początku XVI w. i w połowie wieku XIX-go. W rękach parafii znajduje się m.in. obraz Madonny Bytomskiej (ok. 1415r.). W przypadku
tej świątyni zachował się średniowieczny kształt gotyckiego kościoła halowego – wszystkie trzy nawy są równej wysokości. Po sąsiedzku natomiast znajdują się gotyckie Piwnice Gorywodów z końca XIII wieku. Wyłożone są lokalnym dolomitem. Obecnie wewnątrz mieści się restauracja (wejście od ul. Strażackiej sąsiadującej z Rynkiem).
Rozbudowa miasta spowodowała wyburzenie średniowiecznych murów obronnych i baszt, mimo to kilka niewielkich fragmentów tych pierwszych można odnaleźć. Najłatwiej w pobliżu Placu Grunwaldzkiego, na którym prawdopodobnie stał zamek, później też była tu synagoga. Obecnie nic z tego nie zobaczymy. Za to w sąsiedztwie pomiędzy ulicą Rycerską a W. Korfantego znajduje się niewielki fragment murów miejskich z końca XIII wieku (widoczne także w podwórzu przy ul. W. Korfantego 1). Odnajdziemy ich fragment ponadto przy Placu Klasztornym (od strony boiska pobliskiego gimnazjum), jak również przy sąsiedniej ul. Wałowej. Podkreślić jednak 
należy, że nie są w żaden sposób zagospodarowane, wręcz zupełnie zaniedbane. Co dla niektórych może stanowić osobliwą atrakcję. Trzeba mieć bowiem w sobie trochę z odkrywcy, by te miejsca zlokalizować.
Jeszcze jednym przykładem średniowiecznego Bytomia jest kościół św. Wojciecha przy Placu Klasztornym, wzniesiony w XIII wieku, przebudowany w XV i XVII wieku. Opiekują się nim franciszkanie. Średniowieczne mury w postaci ruin znaleziono także podczas przebudowy Rynku około 2000-go roku, gdy skwer jakim był ów plac wcześniej, zamieniano ponownie na Rynek. Był nawet pomysł ich renowacji i wyeksponowania. Z przyczyn finansowych do tego nie doszło. Podobne znalezisko skrywa pobliski Plac Grunwaldzki. Podczas wykopalisk archeologicznych w 2004 roku natrafiono prawdopodobnie na resztki średniowiecznego zamku książęcego. Źródła podają, że wznieśli go w XIII wieku Piastowie bytomscy. W tym czasie Bytom pełnił funkcję stołecznego miasta-księstwa, które istniało od końca XIII wieku do początków wieku XVI. Niestety i w tym przypadku nie zdecydowano się na wyeksponowanie odnalezionych murów czy częściową rekonstrukcję. Po zasypaniu utworzono plac z ławkami i zielenią.
Z czasami średniowiecza mocno jest związane wzgórze św. Małgorzaty znajdujące się niedaleko Dworca Kolejowego. To tutaj w XI w n.e. założono gród bytomski, aczkolwiek pierwsza pisemna wzmianka o osadzie „Bitom” pochodzi z lat 1123-1125 (ślady osadnictwa sięgają ok. 1800r. p.n.e.). Gród chroniły przed najeźdźcami podmokłe tereny wzdłuż rzeki Bytomki, która wraz z rozwojem przemysłu zamieniła się w ściek. Podejmowane są próby przywrócenia rzeki gminom, przez które przepływa. Do czasów dzisiejszych nie przetrwały niestety średniowieczne pamiątki na wzgórzu. Obecnie możemy zobaczyć tam neogotycki kościół – kolejny na tym miejscu – pod wezwaniem św. Małgorzaty (1881r.), cmentarz i dom zakonny Werbistów. Natomiast w pobliskiej dzielnicy Łagiewniki przy ul. św. Cyryla i Metodego (pomiędzy numerami 51-62) stoi niewielki kamienny krzyż pokutny w kształcie litery „T”, pochodzący prawdopodobnie z XIII – XIVw. I to w zasadzie tyle w temacie: Bytom średniowieczny.
Sakralne skarby Bytomia.
Kościół Mariacki i św. Wojciecha to rzecz jasna nie jedyne wartościowe zabytki sakralnego Bytomia. Niedaleko Placu Klasztornego przy ul. Krakowskiej w pobliżu resztek murów obronnych znajduje się bytomska perła baroku czyli nieduża kaplica św. Ducha wybudowana w latach 1721-1728, na miejscu wcześniejszej drewnianej. Nie sposób
przegapić charakterystycznego kształtu ośmioboku foremnego. Z kolei najbardziej spektakularnym obiektem sakralnym miasta jest dwupoziomowy kościół św. Jacka. Ten neoromański ogromny kamienny obiekt został wzniesiony w latach 1908-1911. Za wzór posłużyła katedra w niemieckim Limburgu. Ogromna bryła kościoła, charakterystyczne wieże, rozety i bogata ornamentyka, czynią z niego obowiązkowy punkt wycieczki po Bytomiu (główne wejście od ul. S. Witczaka).
Jeśli zostanie trochę czasu warto udać się na ulicę Piekarską w dzielnicy Śródmieście. W sercu miasta, obok Centrum Handlowego Agora oraz zabytkowego budynku Poczty Głównej stoi neogotycki kościół św. Trójcy (1886r.) z charakterystyczną strzelistą wieżą. Przy tej ulicy znajdują się również najcenniejsze bytomskie nekropolie, do których możemy udać się na piechotę lub dojechać zabytkowym tramwajem. Linia nr 38 liczy zaledwie 1350 metrów długości i jest najstarszą regularną linią w Polsce oraz jedną z najkrótszych w Europie.
Cmentarz Mater Dolorosa został założony w 1876r. i słynie z zabytkowych rozbudowanych grobowców najważniejszych mieszkańców miasta, które sukcesywnie są restaurowane. Naprzeciw położony jest jeszcze starszy Cmentarz Żydowski (1866r.). Niestety jedyną pewną datą gdy zastaniemy otwartą bramę to Święto Zmarłych 1-go listopada.
Bytom i jego dzielnice skrywają kolejne zabytkowe kościoły – choćby w dzielnicach: Łagiewniki, Miechowice i Bobrek, czy też świątynie słynące z innych atrybutów, jak kościół św. Barbary ze wspaniałymi organami o 65-ciu głosach (wejście od ul. S. Czarnieckiego w Śródmieściu). Nie sposób tez pominąć opowieści o pewnym wydarzeniu. W dniu 9 października 1984 r. jedną z ostatnich mszy w swoim życiu odprawił ksiądz Jerzy Popiełuszko (został zamordowany przez PRL-owską Służbę Bezpieczeństwa 19 października 1984 r.). Uczynił to w bytomskim kościele Podwyższenia Krzyża Świętego (skrzyżowanie ul. J. Ligonia, Strzelców Bytomskich i al. Legionów). W 25-tą rocznicę śmierci dla upamiętnienia tamtej wizyty i niezłomnej posługi za życia, przed kościołem odsłonięto w 2009 r. pomnik księdza Jerzego Popiełuszki (w 2010 r. został błogosławionym Kościoła katolickiego). Chociaż budynek świątyni nie jest zabytkiem, to jest to obiekt charakterystyczny w pejzażu Bytomia. Tworzy go kolista rotunda z półkolistym prezbiterium, a styl architektoniczny można określić jako monumentalny konstruktywizm.
Koniec części pierwszej. Część druga: TUTAJ.
Fragmenty artykułu ukazały się w książce: Polska – daj się zaskoczyć –TRASY MAGICZNE, Biblioteka Gazety Wyborczej 2013.
Na zdjęciach: Plac Sobieskiego, CH Agora w otoczeniu zabytkowej architektury, CH Agora wewnątrz, kolejne dwa zdjęcia to Rynek, na ostatnim kościół św. Jacka.
Error
