Blog

Blog

ROZTOCZE GEOTURYSTYKA – atrakcje jakich się nie spodziewasz

Przypuszczam, że większość osób nie kojarzy Roztocza z geologią, a już tym bardziej z szybko rozwijającą się na świecie geoturystyką. Błąd. Roztocze geologicznie jest niezwykle ciekawe i posiada wiele atrakcji.

Roztocze to wyraźnie wypiętrzony wał wzniesień w województwie lubelskim i podkarpackim oraz na Ukrainie. Geologicznych ciekawostek tutaj nie brakuje, można do nich dojechać samochodem, rowerem, dojść pieszo. Odległości pomiędzy atrakcjami mają zwykle kilka-kilkanaście kilometrów, 20-30 km to już duże odległości jak na Roztocze, a to tylko pokazuje jak zwarta to kraina, skupiona w jednym miejscu. Wszędzie jest blisko, na drogach zwykle pusto, dróg leśnych i ścieżek rowerowych pod dostatkiem. Pieszych, nadających się wyśmienicie pod rower, też sporo, jest szlak geoturystyczny. Przedmiotowe tereny są bardzo urozmaicone i zwiedzając geologiczne atrakcje, nie sposób pominąć wspaniałej przyrody, krajobrazów, zabytków.

Oto wybór bardzo ciekawych z punktów widzenia geologii miejsc na Roztoczu, których z pewnością jest więcej.

Siedliska Tomaszowskie (Lubycza Królewska)najbardziej niezwykłe geologicznie miejsce na Roztoczu za sprawą pokładów skamieniałego drewna z przez kilkunastu milionów lat. Można go podziwiać w Muzeum Skamieniałego Drewna oraz w kilku miejscach na terenie wsi. Przy kościele i cerkwi, na cmentarzu czy pod zabytkowym dębem. W rezerwacie Jalinka w przyszłości być może powstanie geopark. Więcej o tutejszym skrzemieniałym lesie pisałem w artykule: Szlakiem Skamieniałych Drzew w Siedliskach .
W Siedliskach znajdziemy też źródła rzeki Prutnik (obok Kapliczki na Wodzie) i kamieniołom piasku (w pobliżu Góry Siedliskiej, która od strony geologicznej również zasługuje na zainteresowanie).
Na końcu artykułu wymieniłem najbardziej znane miejsca występowania skamieniałego drewna na świecie.

Horyniec Zdrój – niewielkie uzdrowisko 20km od Siedlisk, które słynie z wód siarczkowych i siarczkowo-wodorowych (pomocnych w problemach ze stawami). Niewielkie źródło widać obok kładki blisko amfiteatru w Parku Zdrojowym. Wody te są słabo zmineralizowane wydobywane z ujęć Róża III i Róża IV. Uzdrowisko słynie też z borowin. Ponadto wydobywa się tutaj wodę źródlaną o nazwie – Horynianka (a w nieodległym Narolu – wodę Galicya). W okolicy znajdziemy ponadto kilka ciekawych zabytków architektury, nawet z listy UNESCO.

Radruż koło Horyńca – jest tutaj piękna zabytkowa cerkiew (UNESCO), ale też dolina Radrużki przy samej granicy z Ukrainą. W wąwozie przy polnej drodze znajduje się odsłonięcie rzadkich wapieni pelitowych (tzw. skalna ściana) i źródło Radrużki. W pobliskim Dziewięcierzu (pomiędzy Siedliskami a Horyńcem) są inne ciekawe wąwozy Spotu i Gliniańca.

Polanka Horyniecka – wodospad uważany za najwyższy na Roztoczu (2,1m), znajduje się na dnie stromego wąwozu, ale jest to twór sztuczny (jaz), bo działał tutaj kiedyś młyn.

●Obok jest Nowe i Stare Brusno, gdzie odremontowana cerkiew św. Paraskewy. Jest to także geologicznie bardzo ciekawy teren. W okolicach góry Brusno (365 m) znajdziemy kamieniołomy, z których wydobywano piaskowiec i wapień, w tym miękką odmianę tzw. wapniak. Wyrabiano z tego materiału młyńskie koła, nagrobki, krzyże, kapliczki – bruśnieńskie - znajdziemy w wielu miejscach na Roztoczu. Początki sięgają XVI wieku, a zanik działalności sięga połowy XX wieku, choć dzisiaj tutejszy kamień jest wykorzystywany do budowy dróg. Na południowych stokach Góry Brusno jest skalny wąwóz, a skałek i głazów w tutejszych lasach jest dużo więcej. W okolicy zlokalizowano też sporo niewielkich jaskiń, np. Jaskinia Przyjaciół, Jaskinia Chmielna.

●Także koło Brusna w Nowinach Horynieckich na wzgórzu Buczyna znajduje się grupa głazów zwana Świątynią Słońca, która tworzy tajemniczy krąg, ponoć to dawne miejsce pogańskich kultów. W jednym z głazów jest charakterystyczny otwór, przez który przechodzi światło słoneczne. W okolicy jest również niewielki Wodospad na Dublenie.

Nadal jesteśmy w tej samej okolicy. Jadąc z Siedlisk do Horyńca w Werchracie skręcając w prawo na Narol, po ok. 2km na wysokości Monasterza, kilometr na lewo od drogi w lesie jest pomnik przyrody nieożywionej Diabelski Kamień o długości 10m, szerokości 5m i wysokości 2m. Zbudowany jest z wapienia rafowego. W okolicy jest więcej takich głazów, skałek – ciągną się aż po Monastyrz, np. przed wsią Wola Wielka jadąc do Narola – koło dawnej wsi Dahany, tam też w starym wyrobisku niewielka tzw. Jaskinia w Dahanach, zwana też Diabelską i Jaskinią Prałasanta, ma opinię najdłuższej z dotąd odkrytych na Roztoczu – 21 m. Na tym terenie występują ponadto ciekawe murawy kserotermiczne. Na Roztoczu grot i niewielkich jaskiń jest dużo, np. na Czubatce i koło Goraja.

●Na Monastyrzu (wzgórze ok. 380 m) koło Monasterza są ruiny Klasztoru Bazylianów, studnia i piwnice wydrążono w wapieniach. Po sąsiedzku są najwyższe wzgórza polskiego Roztocza – Goraje i Wielki Dział – do 391,5 m n.p.m.

●Pozytywnie zaskoczy Góra Kamień (Piekiełko, 348 m) czyli wapienne skałki mioceńskie (rzadkość) na szczycie. Ten pomnik przyrody znajduje się w Krasnobrodzkim Parku Krajobrazowym. Wzgórze porasta las, a tutejszy wapień kiedyś eksploatowano, jest dosyć miękki. Atrakcja znajduje się koło wsi Stanisławów, ostatni odcinek to droga szutrowa. Blisko stąd do Józefowa i Krasnobrodu, Tomaszów Lubelski też jest blisko.

●Nieopodal, bliżej Tomaszowa Lubelskiego, koło wsi Łuszczacz, jest Wapielnia (385 lub 386 m) – najwyższe wzgórze (ostańcowe) Roztocza Środkowego, pomnik przyrody. Ostatnie dwa kilometry to droga szutrowa, wieczorem z pod wzgórza można obserwować piękne zachody słońca. Wzgórze jest zalesione i płaskie na szczycie, ale z większości stron są mikro urwiska, które odsłaniają wapienne skałki. Z tutejszej skały kiedyś wypalano wapno.

●Po drugiej stronie Tomaszowa, tzn. na wschód od drogi nr 17 koło wsi Łaszczówka i Sznury jest ścisły rezerwat przyrody nieożywionej Piekiełko, w którym znajduje się 68 głazów piaskowca krzemionkowego (batiatyckiego). Są to głazy narzutowe przeniesione przez lodowiec.

Kamieniołom Babia Dolina w Józefowie – jeden z wielu na Roztoczu, ale chyba najbardziej znany i do tego jeden z największych. Wydobywa się tutaj skały wapienne z przed 20mln lat, w skałach można dostrzec odciski fauny i flory (wapienie organodetrytyczne). Obecnie podobne warunki panują na Wielkiej Rafie Australijskiej. Jeździ się tutaj na rowerach MTB i uprawia wspinaczkę skałkową. Kamieniołom częściowo nadal jest czynny, na jego skraju jest 18-metrowa wieża widokowa, w sąsiedztwie też żydowski cmentarz, a w sąsiednim Majdanie Nepryskim pracownia rzeźbiarska. Blisko stąd do Góry Kamień (Piekiełko), Szumów na Tanwi, Rezerwatu Czartowe Pole (Hamernia, Puszcza Solska, ochrona przełomu i doliny rzeki Sopot), rezerwatu na rzece Szum (Górecko, obok cennej roślinności, na rzece są niewielkie wodospady, tzw. szumy a skałą są margle wapienne).

W Józefowie jest punkt startu szlaku Geoturystycznego Roztocza Środkowego o długości 68 km. Jest to szlak pieszo-rowerowy, ale samochodem też dojedziemy do jego atrakcji. Ma kształt pętli. W Józefowie przy ul. Kościuszki 37a jest Pawilon Geoturystyczny z niewielką wystawą. Ten artykuł obejmuje wszystkie z atrakcji znajdujących się na szlaku i znacznie więcej poza nim.

Górecko Kościelne w gminie Józefów. Można tutaj znaleźć głazy, jest też rzeka Szum i kapliczka na wodzie. W sąsiednim Górecku Starym jest mała elektrownia wodna i ogromny głaz zwany płaczącym (Świstkowa Góra 295 m – Płaczący Kamień), bo w dolnej części wypływają krople wody. Jest tutaj 50 m skałek zbudowanych z wapieni miocenu, skrzemionkowane częściowo, do wysokości 4m. To de facto teren Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Góra Młynarka 328 m (Góry Halińskie) we wsi Szopowe koło Józefowa. Atrakcyjny punkt widokowy. Był tutaj kiedyś kamieniołom wapienia. Dzisiaj funkcjonuje niewielki „stok narciarski Szopowe” z trasami do 400 m długości. Jego budowa przeobraziła krajobraz tego terenu.

●Niewielkie poziome sztolnie we wsi Potok Senderki (koło Józefowa). Pozyskiwany kamień (twardy piaskowiec) służył do wyrobu kamieni młyńskich i browarnych. Położone na wzgórzu Hołdy, na wschód od wsi. Wydobycie rozpoczęło się może nawet w XVI wieku, zakończyło w latach 60 XX w. Wchodzenie do sztolni na własne ryzyko, jedna z będących w lepszym stanie nazywana jest „żydowską”. Miejscowi nazywają to miejsce „jamy”. Szacuje się że sztolni w okolicy było przynajmniej 50 i miały kilkanaście kilometrów korytarzy. Podczas wojen światowych ukrywano w nich amunicję, chowali się ludzie, umierali. W sztolniach żyją nietoperze. U sołtysa można zasięgnąć informacji i zobaczyć narzędzia oraz przedmioty codziennej pracy z przeszłości.

●Kamieniołomów na Roztoczu nie brakuje, więc wspomnę jeszcze o kilku. Niedaleko Józefowa w Nowinach jest kamieniołom wapienia a w pobliskim Majdanie Sopockim kąpielisko z plażą. W Krasnobrodzie znajduje się kamieniołom wapienia z wieżą widokową, koło zalewu z plażą, świetne miejsce do odpoczynku i kąpieli. Jest tutaj Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej i Geologiczno-Garncarskie (Muzeum Parafialne) oraz makiety dinozaurów z tworzywa sztucznego w prywatnym parku jurajskim, choć na tym terenie dinozaurów nie stwierdzono (ale dzieciom się spodoba). Niedaleko Krasnobrodu we wsi Malewszczyzna jest piaskownia i wąwozy lessowe (kopalnia piasku jest też we wsi Zawadka koło Tomaszowa Lubelskiego). W tych okolicach jest także kamieniołom wapienia w Bliżowie. Kamieniołom Żelebsko w gminie Biłgoraj, gdzie wapienie mioceńskie (osady węglanowe).

Najbardziej znana atrakcja geologiczna Roztocza to Szumy nad Tanwią, a może przy okazji w ogóle największa atrakcja tych terenów? Tanew ma 114 km długości i wpada do Sanu, wypływa z bagien w okolicy Woli Wielkiej. Na rzece organizowane są spływy kajakowe. Rezerwat Nad Tanwią jest w gminach Susiec i Narol na pograniczu województwa lubelskiego i podkarpackiego. Ten niewielki rezerwat położony w zalesionej wąskiej dolinie słynie z 24 skalnych progów, tworzących niewielkie malownicze wodospady. Powstały w wyniku ruchów tektonicznych w trakcie fałdowań Karpat. Tylko tutaj w Polsce wyraźnie widać granicę geologiczną pomiędzy fałdową Europą Zachodnią a płytową Europą Wschodnią. Owe skalne progi nazywa się szypotami, a miejscowi mówią – szumy – bo szumią. Po obu stronach całkiem sporej w tym miejscu rzeki są ścieżki. To jedno z najbardziej zatłoczonych i skomercjalizowanych miejsc na Roztoczu, dlatego w okresie letnim najlepiej być tutaj wcześnie rano albo przed zachodem słońca. Jedną z atrakcji tego terenu jest szlak Szumów o długości 17 km (znaki niebieskie): Susiec PKP - Kościółek (Zamczysko) - Rebizanty (rezerwat "Nad Tanwią") - Rybnica (Sikliwce) - Susiec PKP.

Wodospad na Jeleniu (rzeka wpadająca do Tanwi), położony około kilometr od rezerwatu Nad Tanwią, skąd można dojść wygodną leśną ścieżką oznaczoną kolorami żółtymi (można też dojść z miejscowości Susiec). Bardzo urokliwy niewielki wodospad, ma 1,5m wysokości – najwyższy naturalny na Roztoczu, szerokość 9m. Jest to pomnik przyrody, a na rzece można znaleźć jeszcze kilka mniejszych progów rzecznych.

●Niedaleko rezerwatu Szumy nad Tanwią w Hucie Różanieckiej (powiat lubaczowski) jest kamieniołom wapienia (klif morza mioceńskiego, Garb Różaniecki) i ruiny cerkwi pw. Św. Mikołaja z 1835 r. W sąsiedniej Rudzie Różanieckiej znajdziemy zalew z plażą i zespół pałacowo-parkowy. 

●Rezerwat przyrody Źródła Tanwi koło miejscowości Złomy Ruskie w gminie Narol (niedaleko opisywane Starego Brusna). Południoworoztoczański Park Krajobrazowy. Jest to rezerwat leśny, bardzo spokojne miejsce. Chroni naturalne zespoły torfowiskowe oraz bory bagienne i wilgotne z licznymi gatunkami chronionych roślin zielnych. Jest to obszar źródliskowy rzeki Tanwi. Po odwiedzinach tego niespektakularnego miejsca, robią wrażenie szumy na Tanwi, gdzie rzeka nie jest już strumykiem, a ma pokaźne rozmiary.

Roztoczański Park Narodowy - znajduje się w urozmaiconym krajobrazie Roztocza Środkowego w dolinie górnego Wieprza. Jest to obszar oddzielający Wyżynę Lubelską od Kotliny Sandomierskiej o zróżnicowanej budowie geologicznej. I chociaż nie dla niej się tutaj przyjeżdża, warto pouprawiać geoturystykę. Garb Roztocza budują skały górnokredowe (opoki, gezy i margle). W parku i jego otulinie znajdziemy całkiem sporo geologicznych ciekawostek jak: wydma paraboliczna koło stawów Echo - ok. 15 m wysokości, z przed 11500-12500 lat. Lasowa Góra, gdzie skałka mająca 2 m wysokości zbudowana z wapieni rafowych i piaskowców kwarcowych w czasach miocenu. Kamienna Góra 326 m – ostaniec denudacyjny zbudowany z wapieni rafowych, liczne skamieniałości małż, wznosi się 40 m nad okolicą. Kamieniołom w Brzezinach - piaski miocenu z dodatkiem wapienia, gdzie skamieniałe mięczaki. Wspomniany już kamieniołom opok i margli kredowych w Bliżowie (skamieniałości kredowe). W parku można spotkać polodowcowe głazy narzutowe, zbudowane z granitu skandynawskiego. W Zwierzyńcu, gdzie siedziba parku, produkowana jest woda „Roztoczanka” i „Rodowita z Roztocza” w Grabniku koło Krasnobrodu.

●Skałki w Szozdach na zboczu Lasowej Góry 324 m w gminie Tereszpol, niedaleko Zwierzyńca. 16-11 mln lat temu było tutaj płytkie i ciepłe morze. Na północnych i północno-zachodnich stokach można znaleźć głazy zbudowane z wapieni mioceńskich. Najokazalszy jest pod czereśnią, jest tam tablica informacyjna, bo to pomnik przyrody nieożywionej, widać to miejsce z drogi Tereszpol – Szozdy.

Gorajskie Skały (Wzgórza Gorajskie) znajdują się na wschód od drogi Frampol - Lublin w okolicach miejscowości Zagrody na północ od Goraja (blisko Frampola). Są tutaj wyrobiska wytworzone w górnokredowych (kampan) opokach. Szacuje się, że odsłonięte skałki mają około kilometr długości i do 3m wysokości, a niewielkie jaskinie (komory) do 8 m głębokości.

●Gościeradów – skrajne zachodnie fragmenty Roztocza koło Kraśnika. W Łanach znajdują się „Źródliska”. Woda wypływa pod ciśnieniem hydrostatycznym, utrzymuje na stałym poziomie temperaturę niezależnie od pory roku - 10,2°C– 10,3°C. Podobne źródła są w Siedliskach – rzeki Prutnik. Na terenie gminy jest także rezerwat przyrody Doły Szczeckie, gdzie oprócz cennego lasu są jary, wąwozy i suche doliny.

Roztocze to też Ukraina aż po Lwów – w tej części jest najwyższe wzgórze, kopalnie węgla brunatnego, kamieniołom w Dąbrowie koło Janowa Lwowskiego, Białe Skały i Stołowy Kamień w rejonie Lelechówki, Majdańskie Jeziora. Niewielkie jaskinie są np. w Stradczu, Krechowie i Lwowie. Jednym z bardziej znanych miejsc jest Park Krajobrazowy Czartowska Skała we Lwowie – są tu urokliwe skały w lesie a wysokość wzgórza ma 409 m. Pobliskie wzgórze Wysoki Zamek (wraz z zabytkami miasta jest na liście UNESCO), ma wysokość 398 m, a wraz z Kopcem Unii Lubelskiej 413 m. Są tu ruiny zamku z połowy XIV wieku, ale niewiele się zachowało.

WYSTĘPOWANIE SKAMIENIAŁEGO DREWNA NA ŚWIECIE
Cennych przyrodniczo miejsc na Ziemi są dziesiątki milionów, a wśród nich około 100 znanych miejsc, gdzie odkryto skamieniały las, z których około 50 wartych jest szczególnej uwagi. Słowa „skamieniały las” są bardzo ważne, bo drobne kawałki skamieniałych drzew, pojedyncze skamieniałe pnie znajdowano w wielu miejscach i w wielu krajach. Do największych skupisk skamieniałego lasu zalicza się. AMERYKA PÓŁNOCNA. USA: Yellow Cat Flat, Utah; Theodore Roosevelt National Park, North Dakota; Petrified Wood Park in Lemmon, South Dakota; Ginkgo/Wanapum State Park w stanie Washington; Petrified Forest National Park, Arizona (jeden z najsłynniejszych skamieniałych lasów); Petrified Forest w Kalifornii (Sonoma County); Mississippi Petrified Forest w Flora, Mississippi; Florissant Fossil Beds National Monument blisko Florissant, Colorado; Yellowstone Petrified Forest i Gallatin Petrified Forest, Yellowstone National Park, Wyoming; Blue Forest of Eden Valley, Wyoming; Gilboa Fossil Forest, New York; Escalante Petrified Forest State Park w Utah; Agate Desert - Upper Rogue River Valley blisko Medford, Oregon; Fossil Forest in the Catskill blisko Cairo, New York; Valley of Fire State Park w Nevadzie. W Kanadzie – południowa Alberta; Axel Heiberg Island; Nunavut; North Saskatchewan; Blanche Brook, Stephenville, Newfoundland (najstarsze okazy datowane są na 305mln lat). AZJA: Indie – w kilku miejscach, np. National Fossil Wood Park i Dholavira in Kutch, Gujarat; Pakistan - Sindh - Dadu - Petrified Forest at Khirthar National Park; Arabia Saudyjska – na północ od Riyadh; Tajlandia - Bantak Petrified Forest Park; Chiny - The Xinhang forest; Indonezja - Mount Halimun Salak National Park; Gruzja - Goderdzi Petrified Forest Natural Monument. ANTYPODY. Australia - Chinchilla Red w Queensland; Nowa Zelandia - Curio Bay on the Catlins coast (Prehistoric Kauri Forest) i Fossil Forest, Takapuna, Auckland. AFRYKA. W kilku miejscach w Egipicie, m.in. wzdłuż drogi Kair – Suez; Libia - Great Sand Sea; Madagaskar – Northwest Coast; Sudan – na północ od El-Kurru; Namibia - Welwitschia i Damaraland. AMERYKA POŁUDNIOWA. Brazylia - Petrified log in Paleorrota i Fossil Trees Natural Monument; w stanie Sao Paulo. Ekwador – Puyango (jedno z największych skupisk skamieniałego drewna); Argentyna - Monumento Natural Bosque Petrificado, Sarmiento Petrified Forest, Jaramillo Petrified Forest w Santa Cruz Province. EUROPA. Belgia – Geosite Goudberg, Hoegaarden; Czechy - Nová Paka, Francja – koło miejscowości Champclauson; Niemcy - Chemnitz (muzeum historii naturalnej); w Grecji na wyspie Lesbos i przy granicy z Turcją w parku Dadia-Lykofis-Lefkimmi; Włochy - Foresta fossile di Dunarobba, Umbria; Ukraina – Druzhkivka koło Doniecka; Wielka Brytania – kilka miejsc w tym Fossil Forest, Dorset i Fossil Grove, Glasgow; Polska – wieś Siedliska w Gminie Lubycza Królewska. W tym dostojnym nielicznym gronie mamy wspaniały polski akcent, niewiele osób wie, że w kraju mamy taką niesamowitą atrakcję i nie musimy szukać skamieniałego drewna gdzieś daleko w świecie. Podziwiać je można w Muzeum Skamieniałych Drzew i w kilku innych okolicznych miejscach (które opisałem w innym artykule). Są plany rozbudowy infrastruktury turystycznej w celu podziwiania skrzemieniałego drewna.

Drugie istotniejsze skupisko skamieniałego drewna w Polsce znajduje się w arkozie kwaczalskiej koło miejscowości Wygiezłów, Zagórze niedaleko miast Chrzanów i Krzeszowice, blisko Krakowa (małopolska). Nazywa się je araukarytami chrzanowskimi, bo to skamieniałe araukarie. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat zostały wyzbierane, często większe okazy zniszczono rozbijając na mniejsze i dzisiaj spacerując po okolicznych wąwozach raczej skamieniałego drewna nie zobaczymy, kilka okazów ma Muzeum w Chrzanowie. Warto też wspomnieć o występowaniu skamieniałego drewna w rejonie wsi Zacisze koło Nowej Rudy (dolnośląskie). Natomiast alpinarium Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego posiada sporą kolekcję skamieniałego drewna.

NA ZDJĘCIACH niektóre z opisanych miejsc: Siedliska, Horyniec Zdrój, Polanka Horyniecka, Góra Kamień, Góra Wapielnia, Józefów - Kamieniołom Babia Góra, Szumy nad Tanwią, Źródła Tanwi, Wodospad na Jeleniu, Roztoczański Park Narodowy i staw Echo.


Znajdź mnie

Reklama

Wydarzenia

Brak wydarzeń

nationalgeographic-box.jpg
redbull-225x150.jpg
tokfm-box.jpg
tvn24bis-225x150.jpg

Reklama

Image
Klauzula informacyjna RODO © 2024 Grzegorz Gawlik. All Rights Reserved.Projekt NRG Studio
stopka_plecak.png

Search